Ergonomi ya da İnsan Merkezli Tasarım – 1

Minübüse bindiniz, ama o ne? Dizleriniz ön koltukla aradaki boşlukta sıkıştı kaldı. Mutfakta evye boyu öyle bir yükseklikteki sırtınız ağrıyor. Bu arabanın direksiyonu hiç rahat değil. Keşke şu çorap sıkmasa, gözlük harika ama sürekli burnuma düşüyor. Müthiş bir ev ancak merdivenlerinin yüksekliği bacakları çok yoruyor. Bu klavye bileğimi ağrıtıyor. Telefonun tuşları çok küçük…

Ergonomi dediğimiz zaman, bir kısmı insandan insana değişen, bir kısmı ise ortak beklentilerden oluşma, büyük bir tasarım kanununa işaret ediyoruz. Makineler, ortamlar ve tüm endüstriyel tasarımların, kısaca tüm insan yapımı ürünlerin, insanla uyumlululuk seviyesinden bahsediyoruz. Bu uyum artınca üretim şartlarının iyileşmesi, tüketim ürünlerinin daha kaliteli kabul edilmesi geliyor.

Leonardo gülümsedi. Artık ağırlıkları köleler daha kolay taşıyabilecekti. Palanga sistemi oldukça ergonomikti. Ergonomi insan merkezli tasarım demekti.

Bir tepsinin genişliği, çocuk arabasının katlandığında ağırlığı ve otomobilin bagajına sığabilmesi, kadın makyaj ürünlerinin kolay kullanımı, yarabantlarının en az sayıda, en çok alanı kapatabilmesi, bıçakların ağırlık dengesi, bir tebeşirin toz çıkarmadan tahtada yazabilmesi, bir müzik aletinin uzun süreli kullanımda bedende zarar verici etkilere sebep olmaması, bir çaydanlığın tek elle taşınabilmesi, ayakkabıların hava aldırması, ayağın yükünü doğru rahatlatması, yerin şok etkisini hafifletmesi, antibakteriyel olması…

Hatta nümizmatik gibi para biliminde kuralları belirlenmiş olan, bozuk para için kullanılan metallerin elimizi boyamaması, alerji yapmaması, çok ağır olmayıp cepleri delmemesi.

Gördüğünüz gibi çok ama çok büyük bir alan. Üretilen ürün insana uygun mu? İnsan sağlığını destekliyor ve hayatı kolaylaştırıyor mu?

ERGONOMİK DÜZELTİM ÜRÜNLERİ
Bazen bir ürün üretimden kaynaklanan öylesine kötü tasarım özellikleri içeriyor ki onu düzeltmek için sadece ergonomik düzeltim icatlarda bulunmak gerekebiliyor. Yani ürün kendisi diğer bir ürünün hatasını kapatıyor.

Mesela kavanoz açmak. Kavanoz kapakları öylesine harika buluşlardır ki, erkeklerin halen fiziksel olarak güçlü olduklarını gösterebildikleri tek uygar yerdir 🙂 Ya kadınlar? Onlar için enteresan kavanoz açıcılar vardır.

Yine berbat bir tasarım olarak masa örtüleri var. Evde harikalar ama açık havada bir anda uçup gidiyorlar. Bu kusuru düzeltmek için müthiş bir ergonomik düzeltici var. Kıstırıcı mandallar. Bunun yerine masa örtülerinin uçlarından birbirine bağlanabilmesi için bağlar veya cırtcırt tabir edilen bağlayıcılar kullanılabilirdi.

Üretim noktalarında ve çalışma hayatında ise ergonomik düzeltim için verilebilecek örnekler; çalışanlara rahatsızlık veren sıcaklık, gürültü, titreşim, elektrostatik yüklenme ve koku gibi unsurları giderici her çeşit sistem olabilir. Sisteme eklenecek bu unsurlar tüm yapının ergonomik hale getirilmesini sağlar.

Diş fırçalarının daha ergonomik olanları, ağızda normalde az uzanılan arka kısma uzanmayı sağlaması gerektiğini söylüyor. Uçlarının diş minelerine zarar vermemesini de. Peki neden diş fıçalarında sürekli yeni model bulunuyor madem bu kadar iyi neden halen araştırılıyor.

Cevap basit; halen ergonomik olarak kusursuz değiller. Satıcılar en ergonomik tasarımla öne geçme peşindeler.

Peki bir spagetti hangi boyda olmalı ki, yiyen kişi boğulmadan nefesi kesilmeden çekebilsin ve taşınırken kırılmasın?

Bir fotoğraf makinesinde en çok kaç düğme olabilir? Kumanda aletlerinin en uygun boyu kaç cm olmalı?

Bir de şu var. Hangi ülkedesiniz? Hangi beden ölçüsüyle çalışıyorsunuz? Bulunduğunuz yerin bedensel ve duygusal farklılıkları öylesine değişik olabilir ki tasarladığınız harika tuvalet klozeti, bir başka toplum için kabus olabilir 🙂

Sorular sorular…

SOLAKLAR İÇİN ERGONOMİ
İşte hayatın önemli bir alanı da solak olmak. Çevrenizde var mı bilmem ama solak bir insan makastan tutun bir çok alete zorlanan insandır. En azından alışana dek 🙂
Yurtdışında sadece solaklar için ergonomik ürünler satan mağazalar da var.

ENGELLİLER İÇİN ERGONOMİ
Bakıyor musunuz? Dışarıda engelli kaç vatandaşımız var? Çok az. Yurtdışında bulunduğunuzda ne kadar çok engelli vatandaşları var diyorsunuz ilk anda. Sonraysa elektronik sandalyeleri, çok güzel tasarlanmış binalarıyla hatta tramvaylarıyla onların dünyaya kolayca entegre olduklarını bizim engellilerimizinse evlere mahkum olduğunu görüyoruz. Şimdilerde metro istasyonlarında bazı tuvaletler, otoparklar ve asansörlerde iyileştirme çabası görüyoruz.

YAŞLILAR İÇİN ERGONOMİ
Aramızda işlek caddelerde nefesi hızlanmadan karşıdan karşıya geçebilen var mı? Mükemmel ayarlanmış trafik ışıklarımız şöyle diyor. “Koşun çabuk. Yoksa ortada ezilebilirsiniz.” Peki belli bir hızın üstünde yürüyemeyen insanlar ne yapsın?

Marketlerde ve büyük alışveriş merkezlerinde ne kadar az oturacak bank var. Sadece fiziksel kuvveti müthiş insanlara mı hizmet ediyorlar. Alışveriş arabaları neden tek boy. Belki onu itmek döndürmek bazıları için çok kolay değil.

Ya hastahaneler neden danışmalar kapıya çok yakın değil.

HAYVANLAR İÇİN ERGONOMİ
Eğer yok saymıyorsanız, çevremiz evcil ve kendi halinde doğal canlılarla örülü. Kuşlar, köpekler, kediler, hatta inekler, keçiler… Bu canlıların bizimle yaşarken uymaları gereken bir çok kural çıkıyor. Bu kuralları uygulatırken tasmalarından, kafeslerine süt sağma aparatlarından yalaklarına ve yaşadıkları ortama kadar bir çok ergonomiye uymayan rahatsızlık veren yapıyı onlara dayatıyoruz. Bu konuda hiç düşündünüz mü? Besin olarak öldürülme şekilleri bile ergonomik ve insani olmayabiliyor.

Evet, bir yanda ihtiyaçlar, bir yanda çılgınlar gibi üreten tasarımcılar. Sonra deneyen bizler.

Unutmadan, bu deneylerin sonuçlarını bildiriyor musunuz? Ergonomi biliminin desteğinize ihtiyacı var. Hayatı kolaylaştırmak için siz de düşünün.

(Bu yazı ERGONOMİ yazı dizisinin 1. bölümüdür. Devamı yazıldığında buraya bağlantısı eklenecektir.
2. yazı olası başlıkları: Çocuklar için ergonomi, moda ergonomiye karşı, sahte ergonomik ürünler…)

Kaynakça:
http://en.wikipedia.org/wiki/Ergonomics
http://www.iea.cc/
http://www.hfes.org/web/Default.aspx
http://www.fees-network.org/
http://www.ergonomics.org.uk/
http://www.tasarim.itu.edu.tr/
http://www.designdirectory.co.uk/erg.htm
http://www.humanics-es.com/child-ergonomics.htm